Vụ luận văn ThS của Nhã Thuyên trở thành một vụ chấn động rồi bởi có đến 108 ông, bà (đến 20-4-2014) là “nhà trí thức”, mà thực tế trong các lĩnh vực chuyên môn của họ, có những người là chuyên gia hàng đầu của đất nước, đã ký tên, đồng lòng lên tiếng ủng hộ. Có điều trong những vụ việc liên quan đến chính trị, tư tưởng, văn hóa, xã hội, những nhà trí thức trên lại hành động bầy đàn, a dua, bất chấp bản chất sự việc là gì? Sự thực của vấn đề là như thế nào? Họ hành động như những thành phần bất hảo, tụ tập, đàn đúm, quấy rối. Tôi từ trước tới hay để đối đáp với kẻ xấu tôi tự tin xưng danh là “nhà văn”, đơn giản là vì chính Nhà thơ lớn Chế Lan Viên đã giới thiệu để tôi có được cái danh xưng ấy. Còn là “nhà trí thức” tôi cũng chưa dám nghĩ đến. Dù chưa ai định nghĩa rạch ròi nhưng ai cũng hiểu, nhà trí thức là những người có tầm hiểu biết rộng, được xã hội quý trọng. Vậy những người quấy rối trên, họ đã bôi gio trát trấu vào chính cái danh xưng trí thức của họ. Trong luận văn của Nhã Thuyên có sai trái và lầm lạc rất nhiều về tri thức và nhận thức. Lẽ ra những “nhà trí thức” kia nếu họ có tri thức thật thì phải truyền bá tri thức, chuẩn hóa tri thức cho lớp trẻ nói chung và chỉ bảo cho Nhã Thuyên nói riêng. Như bài viết trao đổi về triết học với một bạn trẻ của tôi sau đây chẳng hạn. Tôi muốn viết hơi kỹ một chút bài mới về “vụ Nhã Thuyên” nên cần thời gian. Trong khi chờ đợi, tôi muốn giới thiệu lại bài trao đổi tri thức với một bạn trẻ này, như là một ví dụ về sự ứng xử mang tính trí thức của tôi: 23-4-2014 ĐÔNG LA |
KANT VÀ AN-TI-NO-MI?
1- Bác viết: “Còn cái “cuộc cách mạng Copernicus nổi danh của Kant” đưa ra thuyết “không thể biết” xuất phát từ việc cho lý tính có tính “an-ti-nô-mi”, tức tách đôi thành những mặt đối lập: Người ta không nhận thức được vật tự nó (Ding an sich), mà chỉ nhận thức được hiện tượng (Erscheinung) mà nó thể hiện.” “Vật tự nó” (Ding an sich) theo Kant là gì? “an-ti-nô-mi” theo Kant là gì? “Erscheinung” theo Kant là gì? “Thuyết không thể biết” của Kant là gì? Và Kant trình bày “lý tính có tính “an-ti-nô-mi”, tức tách đôi thành những mặt đối lập: Người ta không nhận thức được vật tự nó (Ding an sich), mà chỉ nhận thức được hiện tượng (Erscheinung) mà nó thể hiện.” ở đâu?
Bác sẽ trả lời cháu thành 2 ý chính, bao quát cả câu hỏi:
1- “Vật tự nó” (Ding an sich) theo Kant là gì?
Ding an sich theo tiếng Anh là Thing in itself. Itself từ điển triết học dịch là tự nó, wiki dịch là tự thể, có người dịch là tự thân.
Theo wiki: Nguồn gốc của khái niệm đó từ giới triết học kinh viện châu Âu khi phân biệt giữa những hiện tượng quanh một sự việc khác với những cái tất yếu nội tại của "bản thân" nó. Phần "tự thể", an sich, của khái niệm là cách dịch của từ kath´auto của tiếng Hi Lạp hoặc từ per se của tiếng Latinh. Nó chỉ những cái có sẵn như "bản tính" của sự vật. Kant mở rộng ý nghĩa của "tự thể" bằng thêm vào từ "vật" (Ding), thành "vật tự thể". Ông viết:
“Tôi lại nói rằng: Có những vật nằm ngoài chúng ta như những đối tượng của các giác quan; chúng ta không biết được gì về việc chúng có khả năng tự thể là gì, mà chỉ biết được các hiện tượng của chúng, có nghĩa là các ý tưởng chúng gây ra trong chúng ta bằng cách kích động các giác quan của chúng ta”. (Kant, lời nói đầu (1783), p.62-63).
[Ich dagegen sage: es sind uns Dinge als außer uns befindliche Gegenstände unserer Sinne gegeben, allein von dem, was sie an sich selbst sein mögen, wissen wir nichts, sondern kennen nur ihre Erscheinungen, d. i. die Vorstellungen, die sie in uns wirken, indem sie unsere Sinne affizieren. (Kant, Prolegomena (1783), S.62-63)]
Như vậy, theo Kant, Erscheinung chính là những hiện tượng mà sự vật thể hiện cho giác quan ta nhận biết, như màu vàng của vàng, màu xanh của lá cây, cái lấp lánh của kim cương v.v… cònvật tự nó là những cái bên trong thuộc bản chất sự vật mà các giác quan và kinh nghiệm của chúng ta không nhận thức được. Đó chính là tư tưởng chính của thuyết “không thể biết” của ông.
2- “an-ti-nô-mi” theo Kant là gì?
Năm 1781, Kant cho ra đời tác phẩm chính của ông: Phê phán lí tính thuần tuý (Kritik der reinen Vernunft).
Kritik der reinen Vernunfttheo tiếng Anh là Critique of Pure Reason. Trong đó pur là nguyên chất, thuần túy; reason là lý trí, lý, lẽ phải.
Như vậy Lý tínhnói chung là nhận thức của con người về thế giới của sự vật, sự việc và các hiện tượng. Về sau Kant còn đưa ra khái niệm Lý tính thực tiễn (Praktischen Vernunft) nói về lý tính trong phạm vi đạo đức, luân lý. Như vậy Lý tính thuần túy có thể hiểu là lý tính chung, lý tính lý thuyết.
Quá trình nhận thức theo Kant khởi đầu từ cảm giác. Chúng đến với chúng ta qua những giác quan khác nhau, từ da, mắt, tai, lưỡi, vào não. Nói theo Will Durant: chúng quả là một đám sứ giả hỗn độn khi chen nhau ùa vào những phòng ngăn của tâm thức để kêu gọi sự chú ý! Nhưng không phải hết mọi kẻ đều được chọn, chỉ những cảm giác nào có thể đúc kết thành tri giác thích hợp với mục đích hiện tại của ta sẽ được chọn. Theo Kant, cơ quan tuyển chọn và phối hợp này sử dụng hai phương pháp giản dị để phân loại nguyên liệu đưa đến cho nó: Cảm thức về không gian và cảm thức về thời gian; tâm thức sẽ định vị trí cảm giác của nó trong không gian và thời gian, quy chúng cho sự vật này ở đây hay sự vật kia chỗ nọ, cho thời gian hiện tại này hay cho quá khứ nọ, biến cảm giác thành tri giác. Quá trình từ cảm giác trở thành tri thức là:
Cảm giác là một kích thích chưa được tổ chức, tri giác là cảm giác được tổ chức, quan niệm là tri giác được tổ chức, tri thức là hiểu biết được tổ chức.
Mỗi thứ là một trình độ cao hơn cái trước và cuối cùng là tri thức, sản phẩm của lý tính.
(Văn bia của Kant tại đại học Kaliningrad: "Hai điều tràn ngập tâm tư với sự ngưỡng mộ và kính sợ luôn luôn mới mẻ và gia tăng mỗi khi nghĩ tới: Bầu trời đầy sao trên đầu tôi và quy luật đạo đức ở trong tôi")
Theo Kant, bản chất của lí tính là luôn kiếm tìm tri thức và cuối cùng, tìm cách nhận thức cái "vô điều kiện" (das Unbedingte) và cái "tuyệt đối (das Absolute). Nhưng với những quan niệm siêu nghiệm (transzendentale Ideen) như sự bất tử (Unsterblichkeit) của linh hồn; sự vô tận của vũ trụ (Kosmos) và Thượng Đế (Gott) thì ngoài tầm với của lý tính. Kant cho thấy những đối tượng đó không thể chứng minh được mà cũng chẳng thể phản bác được. Hơn nữa, Kant đã cho lý tính, về bản chất, có tính antinomi, tức là tách đôi thành các mặt đối lập (theo từ điển triết học), như: Thế giới vừa vô hạn vừa hữu hạn; Có vật cấu thành từ đơn tố có vật không; có hiện tượng xảy ra tự do, có cái phải theo quy luật; có quá trình quy định theo quan hệ nhân quả có cái không.
Phải chăng vì thế mà Kant đặt tên tác phẩm của mình là Phê phán lý tính thuần túy? Phê phán có nghĩa là chỉ ra giới hạn của nó.
Với ánh sáng của trình độ khoa học ngày nay mà “biện chứng”, ta thấy nhiều tư tưởng của Kant còn hạn chế do trình độ của thời đại ông. Sự bất lực của lý tính trước những quan niệm siêu nghiệm (transzendentale Ideen) như về linh hồn. Nếu các nhà ngoại cảm đã nhìn thấy, đạo Phật cho là thần thức luân hồi theo nghiệp báo, vậy khởi đầu linh hồn xuất phát từ đâu? Về giới hạn của thời gian, nếu vật lý tìm ra Big Bang, điểm khởi đầu của không thời gian, vậy trước Big Bang là gì? Có lẽ còn rất lâu loài người không thể nhận thức được những điều đó, và như vậy, Kant có lẽ mãi đúng. Còn tư tưởng về “vật tự nó” thì khi khoa học ngày nay đã nhìn thấy được tận đường biên của vũ trụ, tính được tuổi của vũ trụ, ngược lại cũng nhìn được tận cõi sâu thẳm vô cùng tận của cấu tạo nguyên tử, thấy mỗi chất khác nhau do cấu tạo khác nhau nên đã thể hiện những “hiện tượng” cho ta thấy khác nhau. Và cả thế giới cũng đang trông chờ việc xác định một hạt mới tìm thấy trong máy gia tốc giống hạt Higg 99,9% có đúng là hạt Higg không? Để lắp ghép mảnh ghép cuối cùng vào Mô hình chuẩn của vật lý hạt. Vì vậy sự “không biết” là do trình độ khoa học chứ hoàn toàn không phải có một nguyên lý nhận thức “không thể biết” theo Kant. Còn tính antinomi của lý tính, mọi sự vật, sự việc về bản chất đúng là có các mặt đối lập, nhưng theo Kant việc nhận thức chúng có mặt đối lập là sai, và cái “vật tự nó”, theo tôi, là không có! Tiếc là nhiều học giả triết học họ có thể thuộc lòng vấn đề họ nghiên cứu, nhưng nếu không nắm được tri thức của thời đại, họ sẽ bị sa lầy trong chính cái vũng tri thức đó mà không biết mình sai và lạc hậu như thế nào! Trong đó, có những người chuyên nghiên cứu về Kant.
***
Tính viết mấy chữ mà thành một bài luôn. Không biết vannguyencó thỏa mãn chưa? Bác nghiên cứu chủ yếu để hiểu biết nên không coi trọng tính văn bản học lắm, vì chi li tìm nguồn gốc mọi thứ mất rất nhiều thời gian, cháu muốn biết thêm thì cứ google mà tra thôi. Chúc cháu học tốt. Nếu gặp mấy ông thầy như ông Ân, ông Gầu… ở khoa triết nói có quen bác nhé.
1-6-2013
ĐÔNG LA
0 nhận xét:
Đăng nhận xét